ძირითადი მასალა
დამამთავრებელი კლასების ბიოლოგია
კურსი: დამამთავრებელი კლასების ბიოლოგია > თემა 9
გაკვეთილი 5: ტროფიკული დონეებიტროფიკული დონეების მიმოხილვა
საკვანძო ტერმინები
| ტერმინი | მნიშვნელობა |
|---|---|
| ავტოტროფი (პროდუცენტი) | ორგანიზმი, რომელიც მზის სინათლის ან ქიმიური ენერგიის გამოყენებით წარმოქმნის თავის საკვებს |
| ჰეტეროტროფი (კონსუმენტი) | ორგანიზმი, რომელიც საკვების მისაღებად სხვა ორგანიზმს ჭამს |
| კვებითი ჯაჭვი | ორგანიზმების წყება, რომელშიც ენერგია ერთიდან მეორეს გადაეცემა |
| კვებითი ქსელი | კვებითი ურთიერთქმედებების ქსელი, რომელიც, როგორც წესი, რამდენიმე კვებით ჯაჭვს მოიცავს |
| ტროფიკულობის დონე | კვებითი ჯაჭვისა თუ კვებითი ქსელის თითოეული საფეხური |
| ბიომასა | ტროფიკულობის დონეში არსებული ცოცხალი ქსოვილის ჯამური ოდენობა |
ავტოტროფები და ჰეტეროტროფები
ორგანიზმები საკვებს ორიდან ერთ-ერთი გზით მოიპოვებენ.
ავტოტროფები (ანუ პროდუცენტები) სინათლისა თუ ქიმიური ენერგიის გამოყენებით წარმოქმნიან საკუთარ საკვებს. ავტოტროფებს შორის არიან მცენარეები, წყალმცენარები და ზოგიერთი ბაქტერია.
ჰეტროტროფები (ანუ კონსუმენტები) ორგანულ მოლეკულებს სხვა ორგანიზმებისა და მათი თანმდევი პროდუქტების შეჭმის გზით მოიპოვებენ. ცხოველები, სოკოები და მრავალი ბაქტერია ჰეტეროტროფები არიან. სპეციალიზებული ჰეტეროტროფები, რომლებსაც რედუცენტები ეწოდებათ, მკვდარულ ორგანულ ნივთიერებებსა და ნარჩენებს შლიან.
კვებითი ჯაჭვები და კვებითი ქსელები
პროდუცენტები კვებითი ჯაჭვებისა და ქსელების საფუძველს ქმნიან და მათ მიერ შთანთქმული სინათლის ან ქიმიური ენერგია ყველა სხვა ორგანიზმს უზრუნველყოფს თანასაზოგადოებაში. კონსუმენტები სხვადასხვა ეკოლოგიურ ფუნქციას ასრულებენ და მათ მიეკუთვნებიან ბალახისმჭამელი მწერები, ხორცისმჭამელი ცხოველები და დამშლელი სოკოები.
ეკოლოგიაში კვებითი ჯაჭვი იმ ორგანიზმთა წყებაა, რომლებიც ერთმანეთით იკვებებიან.
ზემოთ მოცემულ ჯგუფებს ტროფიკული დონეები ეწოდება და ჯაჭვში ასახულია, თუ რამდენი საფეხური აშორებს ორგანიზმს კვებითი ჯაჭვის ენერგიის თავდაპირველი წყაროდან, მაგ. სინათლიდან. თუმცაღა, ეკოსისტემების უმრავლესობაში ენერგიის დინება ბევრად უფრო რთულია, ვიდრე სწორხაზოვანი ჯაჭვი. ამ შემთხვევაში კვებითი ქსელი გამოიყენება ტროფიკულ დონეებს შორის კვებითი ურთიერთდამოკიდებულების ასასახად.
ბიომასა და ენერგიის მოძრაობა
ენერგიის ტროფიკულ დონეზე შესვლის შემდეგ მისი ნაწილი ბიომასაში ინახება (ორგანიზმების სხეულის ნაწილად იქცევა). სწორედ ეს ნაწილი შეიძლება გადავიდეს მომდევნო ტროფიკულ დონეზე, რადგან მხოლოდ ბიომასაში შენახული ენერგია გამოდგება საკვებად.
დაიმახსოვრეთ, რომ ერთ ტროფიკულ დონეზე ბიომასაში შენახული ენერგიის მხოლოდ 10, percent (დროის ერთეულში) გადაიტანება მომდევნო დონის ბიომასაში (დროის იმავე ერთეულში).
ხშირი შეცდომები და მცდარი წარმოდგენები
- ერთი ორგანიზმი შეიძლება, ტროფიკულობის სხვადასხვა დონეზე იყოს კვებითი ქსელის მიხედვით. ორგანიზმების ტროფიკულობის დონეებისთვის მიკუთვნება ყოველთვის მარტივი არ არის. მაგალითად, ადამიანები ნაირმჭამელები არიან, ანუ ისინი მცენარეებსაც იყენებენ საკვებად და ცხოველებსაც. შესაბამისად, ისინი შეიძლება, პირველად ან მეორეულ (ან უფრო მაღალი დონის) კონსუმენტებად ჩაითვალონ.
- ისარი კვებით ქსელში მსხვერპლიდან მტაცებლისკენაა მიმართული და არა - პირიქით. ეს შეიძლება უცნაურად მოგეჩვენოთ, მაგრამ იცოდეთ, რომ კვებით ქსელსა და ჯაჭვში ისრები ენერგიის მოძრაობის მიმართულებას მიუთითებს.
გსურთ, შეუერთდეთ დისკუსიას?
პოსტები ჯერ არ არის.