ძირითადი მასალა
დამამთავრებელი კლასების ბიოლოგია
კურსი: დამამთავრებელი კლასების ბიოლოგია > თემა 9
გაკვეთილი 6: ბიოგეოქიმიური ციკლებიბიოგეოქიმიური ციკლების მიმოხილვა
საკვანძო ტერმინები
| ტერმინი | მნიშვნელობა |
|---|---|
| ბიოგეოქიმიური ციკლი | გზები, რომელთა მეშვეობითაც ქიმიური ელემენტები და ნაერთები ცოცხალ და არაცოცხალ ფორმებსა და ლოკაციებს შორის მოძრაობს |
| საკვები ნივთიერება | ქიმიური ელემენტები, რომლებიც ორგანიზმს სიცოცხლის შესანარჩუნებლად სჭირდება |
| ჰიდროსფერო | ერთობლიობა იმ ადგილებისა, რომლებშიც გვხვდება წყალი დედამიწაზე წრებრუნვისას |
| გეოსფერო | დედამიწის ზედაპირსა და სიღრმეში არსებული ქანების ერთობლიობა |
| შემზღუდველი საკვები ნივთიერება | საკვები ნივთიერება, რომელიც ამოწურვადია და ზღუდავს ზრდას |
ბიოქიმიური ციკლები
ბიოგეოქიმიური ციკლების გამოყენებით ნივთიერებები ტროფიკულობის დონეებს შორის მოძრაობენ, ქიმიური ელემენტები კი ეკოსისტემებში გადამუშავდებიან.
ეკოსისტემებში საკვები ნივთიერებების მოძრაობასთან ერთად მათ მიერ შექმნილი ნაერთები, როგორც წესი, გარდაიქმნებიან.
წყლის წრებრუნვა
წყლის წრებრუნვა კომპლექსური პროცესია. მის დროს იცვლება როგორც წყლის აგრეგატული მდგომარეობები, ისე მისი მოძრაობა ეკოსისტემაში თუ ეკოსისტემებს შორის.
ჰიდროსფერო დიდი და მრავალფეროვანია. წყალი თხევადი სახით არსებობს დედამიწის ზედაპირზე და ნიადაგის ქვემოთ, ყინულის სახით — პოლარულ მყინვარულ ქუდებსა და მყინვარებში, ასევე წყლის ორთქლის სახით ატმოსფეროში.
წყლის მოლეკულები, ჩვეულებრივ, ატმოსფეროში ორთქლის სახით ადიან, როდესაც წყალსატევებს ტოვებენ აორთქლების დროს ან მცენარეთა ფოთლებს — ტრანსპირაციის დროს.
ორთქლი ატმოსფეროში გადადის. ორთქლის გაგრილებისას წყალი კონდენსირდება პაწია წვეთებად, რომლებიც ღრუბლებს ქმნიან და საბოლოოდ პრეციპიტაციას (ნალექწარმოქმნას) იწვევენ, მაგალითად, წვიმის ან თოვლის სახით.
ნახშირბადის წრებრუნვა
ნახშირბადი ცოცხალი ორგანიზმების სხეულების აუცილებელი ელემენტია. იგი აგრეთვე ეკონომიკურადაა მნიშვნელოვანი თანამედროვე ადამიანებისთვის, წიაღისეული საწვავების ფორმით.
ავტოტროფები (პროდუცენტები) ჰაერიდან იტაცებენ ნახშირბადებს და მათ ორგანული ნაერთების, მაგალითად, გლუკოზას, წარმოსაქმნელად იყენებენ. ჰეტეროტროფები (კონსუმენტები), მაგალითად, ადამიანები, მოიხმარენ ორგანულ მოლეკულებს და ორგანული ნახშირბადი კვებით ჯაჭვებსა და კვებით ქსელებში გადაიცემა.
ნახშირბადი ისევ ატმოსფეროში გამოთავისუფლდება, როდესაც ავტოტროფები ან ჰეტეროტროფები უჯრედულ სუნთქვას აწარმოებენ, ან როდესაც რედუცენტები შლიან მკვდარი ორგანიზმების სხეულებს.
ადამიანთა აქტივობა, მაგალითად, წიაღისეული საწვავის წვა, ასევე ათავისუფლებს ნახშირბადს ატმოსფეროში.
ნახშირბადი შედის გეოსფეროში, როდესაც მკვდარი ორგანული ნივთიერებები იმარხებიან და გარდაიქმნებიან. ამ პროცესს, რომელიც საბოლოოდ წიაღისეულ საწვავს წარმოქმნის, მილიონობით წელი სჭირდება.
აზოტის წრებრუნვა
აზოტი მნიშვნელოვანი საკვები ნივთიერებაა ყველა ცოცხალი ორგანიზმისთვის, რადგან ის გვხვდება ცილებში, დნმ-სა და რნმ-ში.
აზოტი ატმოსფეროში აირის სახით არსებობს. აზოტფიქსაციის დროს ბაქტერიები აირად აზოტს ამიაკად გარდაქმნიან — აზოტის იმ ფორმად, რომლის გამოყენებაც შეუძლიათ მცენარეებს. როდესაც ცხოველები მცენარეებს ჭამენ, ისინი მოიპოვებენ გამოყენებად აზოტოვან ნაერთებს. ზოგიერთი ბაქტერია ასევე ენერგიას მოიპოვებს დენიტრიფიკაციის გზით, რომლის დროსაც ნიტრატები აირად აზოტად გარდაიქმნებიან, შემდეგ კი ატმოსფეროში გამოთავისუფლდებიან.
აზოტი ერთ-ერთი მთავარი შემზღუდველი საკვები ნივთიერებაა ბუნებაში (და სოფლის მეურნეობაში). როდესაც ხელმისაწვდომი აზოტის მარაგი დაბალია, მრავალი პროცესი, მათ შორის პირველადი პროდუქტიულობა და ლპობა, ფერხდება.
ხშირი შეცდომები და მცდარი წარმოდგენები
- ყველა საკვები ნივთიერება ამ ციკლებს ერთნაირად არ გაივლის. ადამიანებს ზოგჯერ ჰგონიათ, რომ ბიოგეოქიმიური ციკლები ხაზოვანია და რომ თითოეული ატომი და მოლეკულა ციკლს ნაბიჯ-ნაბიჯ გადის. მიუხედავად ამისა, ეს ასე არ არის. ერთი და იგივე ატომი ან მოლეკულა შეიძლება დიდი ხნით შეინახოს ციკლის ერთ საფეხურზე, ასევე მათ შეიძლება იმოძრაონ ერთსა და იმავე ორ საფეხურზე ან გაიარონ ყველა საფეხური.
- წიაღისეული საწვავები აღუდგენელ რესურსებად მიიჩნევიან. მართალია, პროცესი, რომელიც წიაღისეულ საწვავებს ქმნის, ბუნებრივად და განგრძობითად მიმდინარეობს, მაგრამ წიაღისეული საწვავები აღუდგენელ რესურსებად მიიჩნევიან, რადგან მათი გამოყენება გაცილებით უფრო სწრაფად მიმდინარეობს, ვიდრე მათი წარმოქმნა გეოლოგიური პროცესების მიერ.
გსურთ, შეუერთდეთ დისკუსიას?
პოსტები ჯერ არ არის.