არამენდელისეული დამემკვიდრების მიმოხილვა

საკვანძო ტერმინები

ცალკეულ გენებთან დაკავშირებული განსხვავებები

• არასრული დომინანტობა. ზოგჯერ ორგანიზმში ორი სხვადასხვა ალელის არსებობისას მხოლოდ ერთი კი არა, ორივე გამოვლინდება გარეგნულად და მათ შორის შუალედური ფენოტიპი მიიღება.
  $C^WC^W$C, start superscript, W, end superscript, C, start superscript, W, end superscript (წითელი) და $C^RC^R$C, start superscript, R, end superscript, C, start superscript, R, end superscript (თეთრი) დევისპირების შეჯვარების ამსახველი დიაგრამა. F1 თაობის მცენარეები ვარდისფერია და $C^RC^W$C, start superscript, R, end superscript, C, start superscript, W, end superscript გენოტიპი აქვთ.

• კოდომინანტობა. ორგანიზმში არსებული ორი სხვადასხვა ალელი შეიძლება, ერთდროულად და სრულიად გამოვლინდეს, ნაცვლად მხოლოდ ერთის ან ორივეს შუალედური ფენოტიპის გამოვლენისა.

• მრავლობითი ალელიზმი. მენდელმა ბარდის გენების მხოლოდ ორი ალელი შეისწავლა, მაგრამ სინამდვილეში პოპულაციებში ხშირად ცალკეული გენები მრავალი სხვადასხვა ალელითაა წარმოდგენილი.
  ფერის განმსაზღვრელი C გენის ალელთა სერიები.

  • $CC$C, C გენოტიპის მქონე ბოცვერს შავი ბეწვი აქვს.
  • $c^{ch}$c, start superscript, c, h, end superscript$c^{ch}$c, start superscript, c, h, end superscript ბოცვრის შეფერილობას შინშილა ეწოდება (მორუხო ბეწვი).
  • $c^hc^h$c, start superscript, h, end superscript, c, start superscript, h, end superscript ბოცვერს ჰიმალაიური შეფერილობა აქვს: თეთრი სხეული და მუქი ყურები, დრუნჩი, თათები და კუდი.
  • $cc$c, c ბოცვერი ალბინოსია და სრულიად თეთრი ბეწვი აქვს.

  სურათის წყარო ოპენსტაქსი, CC BY 3,0
  ამის მაგალითია ბეწვის ფერის განმსაზღვრელი გენი ბოცვრებში ($C$C გენი), რომელსაც ოთხი გავრცელებული ალელი აქვს: $C$C, $c^{ch}$c, start superscript, c, h, end superscript, $c^h$c, start superscript, h, end superscript და $c$c.
• პლეიოტროპიზმი. ზოგი გენი არა მხოლოდ ერთ, არამედ რამდენიმე სხვადასხვა ნიშან-თვისებაზე ახდენს გავლენას.
  პლეიოტროპიის მარტივი სქემატური ილუსტრაცია.

  პლეიოტროპიის დროს ერთი გენი მრავალ ნიშან-თვისებაზე ახდენს გავლენას (ნიშან-თვისება 1, 2 და 3).

  სათაური: ერთი გენი მრავალ ნიშან-თვისებაზე ახდენს გავლენას.

  დაფუძნებულია მსგავს დიაგრამაზე ინგრიდ ლობოს ავტორობით$^1$start superscript, 1, end superscript.

• ლეტალური ალელები. ზოგ გენს აქვს ალელები, რომლებიც ჰომოზიგოტურ ან ჰეტეროზიგოტურ მდგომარეობაში არსებობისას ორგანიზმის დაღუპვას იწვევენ.
  შეაჯვარეს $A^YA$A, start superscript, Y, end superscript, A გენოტიპის მქონე ორი ყვითელი თაგვი. ამ შეჯვარების პენეტის ცხრილი შემდეგნაირია:

  		$A^Y$A, start superscript, Y, end superscript	$A$A
  $A^Y$A, start superscript, Y, end superscript		$A^Y$A, start superscript, Y, end superscript$A^Y$A, start superscript, Y, end superscript (ემბრიონი კვდება)	$A^Y$A, start superscript, Y, end superscript$A$A (ყვითელი)
  $A$A		$A^Y$A, start superscript, Y, end superscript$A$A (ყვითელი)	$A$A$A$A (აგუტი/ყავისფერი)

  ცოცხლად დაბადებულ თაგვებში ყვითელი:ყავისფერი ბეწვის შეფარდებაა 2:1.
  ამის კლასიკური მაგალითია ლეტალური ყვითელი ალელი, სპონტანური მუტაცია თაგვებში, რომელიც ბეწვის ყვითლად შეფერვას იწვევს. ჰომოზიგოტი თაგვები ($A^YA^Y$A, start superscript, Y, end superscript, A, start superscript, Y, end superscript) განვითარების ადრეულ პერიოდშივე იღუპებიან. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ალელი დომინანტურია, ლეტალური ალელი შეიძლება, დომინანტური ან რეცესიული იყოს და ჰომოზიგოტურ ან ჰეტეროზიგოტურ ორგანიზმში გამოვლინდეს.

პოლიგენური მემკვიდრეობითობა და გარემოს ეფექტები

• პოლიგენური მემკვიდრეობა. ზოგი ნიშან-თვისება პოლიგენურია, ანუ მათ ერთდროულად რამდენიმე გენი განსაზღვრავს. პოლიგენურ მემკვიდრეობაში ფენოტიპების მთელი სპექტრი იქმნება, ნაცვლად იმისა, რომ მხოლოდ რამდენიმე, მკაფიოდ ჩამოყალიბებული ვარიანტი გამოვლინდეს.
  ადამიანის კანის ფერის ცხრილი, რომელზეც პიგმენტაციის სპექტრია წარმოდგენილი

  ადამიანის კანის ფერის ცხრილი. სუართის წყარო Wikimedia, CC BY-SA 4,0

• გარემოს ეფექტები. სინამდვილეში ნიშან-თვისებათა უდიდესი ნაწილი არა მხოლოდ გენოტიპით, არამედ გარემოს ფაქტორებითაც განისაზღვრება. ეს ფაქტორები გავლენას ახდენენ იმაზე, თუ როგორ გამოვლინდება გენოტიპი ფენოტიპად.
  ცისფერი და ვარდისფერი ჰორტენზიები

  ცისფერი და ვარდისფერი ჰორტენზიების განვითარება ნიადაგის pH-ის სხვაობის გამო. სურათის ავტორი ლინ გრეილინგი, საჯარო დომენი

ხშირი შეცდომები და მცდარი წარმოდგენები

• ზოგჯერ პლეიოტროპია და პოლიგენური დამემკვიდრება ერთმანეთში ერევათ.განსხვავება ამ ორს შორის ისაა, რომ პლეიოტროპიის დროს ერთი გენი განსაზღვრავს რამდენიმე ნიშან-თვისებას (მაგ. მარფანის სინდრომი), ხოლო პოლიგენური დამემკვიდრება ნიშნავს, რომ ერთ ნიშან-თვისებას განსაზღვრავს რამდენიმე გენი (მაგ. კანის პიგმენტაციას).
• კოდომინანტობა და არასრული დომინანტობა სხვადასხვა ცნებებია. კოდომინანტობის დროს არცერთი ალელი არ დომინანტობს მეორეზე, შესაბამისად ორივე თანაბრად ვლინდება ჰეტეროზიგოტში. არასრული დომინანტობის დროს შუალედური ჰეტეროზიგოტი მიიღება (მაგ. ვარდისფერი ყვავილი, როცა მშობლების ფენოტიპებია წითელი და თეთრი).