ძირითადი მასალა
დამამთავრებელი კლასების ბიოლოგია
კურსი: დამამთავრებელი კლასების ბიოლოგია > თემა 5
გაკვეთილი 1: შესავალი მემკვიდრეობითობაში- შესავალი მემკვიდრეობითობაში
- ალელები და გენები
- მაგალითის ახსნა: პენეტის ცხრილი
- მენდელი და მისი ბარდა
- სეგრეგაციის კანონი
- გენების დამოუკიდებელი განაწილების კანონი
- ალბათობები გენეტიკაში
- მემკვიდრეობითობის შესავლის მიმოხილვა
- შესავალი მემკვიდრეობითობაში
- პენეტის ცხრილი და ალბათობა
© 2023 Khan Academyგამოყენების პირობებიკონფიდენციალურობის პოლიტიკაშენიშვნა ქუქი-ჩანაწერებზე
მემკვიდრეობითობის შესავლის მიმოხილვა
საკვანძო ტერმინები
ტერმინი | მნიშვნელობა |
---|---|
გენეტიკა | ბიოლოგიური მემკვიდრეობითობის შემსწავლელი მეცნიერება |
ნიშან-თვისება | ინდივიდისთვის დამახასიათებელი რაიმე თავისებურება |
გენი | მემკვიდრეობითობის ერთეული, რომელიც მშობლისგან შთამომავალს გადაეცემა |
ალელი | გენის სხვადასხვა ვარიანტებიდან ერთ-ერთი |
გენოტიპი | ორგანიზმის გენეტიკური ინფორმაცია (მაგ. TT გენოტიპი) |
ფენოტიპი | ორგანიზმის გარეგნული ნიშან-თვისებები (მაგ. სიმაღლე) |
დომინანტური ალელი | ალელი, რომელიც მეორეს თრგუნავს და თავად ვლინდება ფენოტიპურად |
რეცესიული ალელი | ალელი, რომელიც მხოლოდ დომინანტური ალელის არარსებობისას ვლინდება ფენოტიპურად |
ჰომოზიგოტი | რომელიმე გენის ორი ერთნაირი ალელის მქონე ინდივიდი |
ჰეტეროზიგოტი | რომელიმე გენის ორი სხვადასხვა ალელის მქონე ინდივიდი |
პენეტის ცხრილი | დიაგრამა, რომელიც შეჯვარების შედეგად მიღებული შთამომავლობის გენოტიპებისა და ფენოტიპების განსაზღვრისთვის გამოიყენება |
მენდელისეული დამემკვიდრება
მემკვიდრეობითობის პრინციპები, რომლებიც გრეგორ მენდელმა აღმოაჩინა ბარდებზე დაკვირვებით, თანამედროვე გენეტიკის საფუძველია.
მენდელმა ივარაუდა, რომ ნიშან-თვისებებს სპეციფიკური „მემკვიდრეობითობის ელემენტები" ანუ გენები განსაზღვრავდნენ. თითოეულ გენს რამდენიმე სხვადასხვა ვარიანტი ანუ ალელი შეიძლება, ჰქონდეს. დომინანტური ალელი რეცესიულს თრგუნავს და თავად ვლინდება. რეცესიული ალელები მხოლოდ დომინანტურის არარსებობისას ვლინდება ფენოტიპურად.
სქესობრივად გამრავლებად ორგანიზმთა უმრავლესობაში თითოეულ ინდივიდს თითოეული გენის ორი ალელი აქვს (ერთი დედისგან, მეორე - მამისგან). ალელთა ამ წყვილს გენოტიპი ეწოდება და სწორედ ის განსაზღვრავს ინდივიდის გარეგნობას ანუ ფენოტიპს.
მენდელის კანონები
წარმოქმნის პროცესში ორგანიზმის თითოეული გამეტა გენის მხოლოდ ერთ ასლს იღებს, შემთხვევითად. ამას სეგრეგაციის, ანუ დათიშვის, კანონი ეწოდება.
მენდელის მეორე კანონი ალელთა დამოუკიდებელი განაწილების კანონია, რომლის მიხედვითაც გენების ალელები სხვა გენების ალელებისგან დამოუკიდებლად ნაწილდებიან გამეტებში.
პენეტის ცხრილი და ალბათობა
პენეტის ცხრილი შეჯვარების შედეგად მიღებული შთამომავლობის გენოტიპისა და ფენოტიპის დასადგენად გამოიყენება. ქვემოთ წარმოდგენილია ერთგენიანი, ანუ მონოჰიბრიდული, შეჯვარება.
ანალიზურ შეჯვარებას იმის დასადგენად მიმართავენ, დომინანტური ფენოტიპის მქონე ორგანიზმი ჰომოზიგოტია თუ ჰეტეროზიგოტი.
პენეტის ცხრილი ორგენიანი, ანუ დიჰიბრიდული, შეჯვარების დროსაც შეგვიძლია გამოვიყენოთ იმავე წესების დაცვით, თუმცა რადგან ამ შემთხვევაში მეტი სახის გამეტები გვაქვს, ცხრილსაც მეტი უჯრა უნდა ჰქონდეს.
ალბათობა გენეტიკაში
პენეტის ცხრილის შედგენისას ყველაზე გამოსადეგია ალბათობის ორი წესი: ნამრავლის წესი და ჯამის წესი.
ნამრავლის წესის თანახმად, ორი (ან მეტი) დამოუკიდებელი მოვლენის ერთდროულად მოხდენის ალბათობის გამოსათვლელად მათი ცალ-ცალკე მოხდენის ალბათობები უნდა გადავამრავლოთ.
გენეტიკის ზოგ ამოცანაში დაგჭირდებათ, გამოთვალოთ რამდენიმე მოვლენიდან ერთ-ერთის მოხდენის ალბათობა. ამ შემთხვევაში ალბათობის სხვა, ჯამის წესი უნდა გამოიყენოთ. ჯამის წესის თანახმად, რამდენიმე, ურთიერთგამომრიცხავი მოვლენიდან ერთ-ერთის მოხდენის ალბათობა თითოეული მათგანის ალბათობათა ჯამია.
ხშირი შეცდომები და მცდარი წარმოდგენები
- დომინანტური ალელი ყოველთვის ყველაზე გავრცელებული არ არის. ზოგს ჰგონია, რომ დომინანტური ალელი ყველაზე ხშირად უნდა გვხვდებოდეს პოპულაციაში, მაგრამ სიტყვა „დომინანტური" მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ იგი სხვა ალელს თრგუნავს. ამის მაგალითია ჰანტინგტონის დაავადება. მას დომინანტური ალელი იწვევს, მაგრამ ამერიკის შეერთებულ შტატებში ეს დაავადება 30 000-დან მხოლოდ ერთ კაცს აქვს
. - ნიშან-თვისებები ყოველთვის მხოლოდ ერთი გენით არ განისაზღვრება. მაგალითად, ადამიანებში თვალის ფერს სულ მცირე 3 სხვადასხვა გენი განსაზღვრავს. ამასთანავე, თითოეულ გენს ზოგჯერ ორზე მეტი სხვადასხვა ვარიანტი, ანუ ალელი, აქვს. მაგალითად, კატის ბეწვის შეფერილობის გენი 3 სხვადასხვა ალელითაა წარმოდგენილი.
გსურთ, შეუერთდეთ დისკუსიას?
პოსტები ჯერ არ არის.