ძირითადი მასალა
დამამთავრებელი კლასების ბიოლოგია
კურსი: დამამთავრებელი კლასების ბიოლოგია > თემა 2
გაკვეთილი 1: გავეცნოთ უჯრედებსუჯრედების შესავლის მიმოხილვა
საკვანძო ტერმინები
| ტერმინი | მნიშვნელობა | |
|---|---|---|
| უჯრედი | სიცოცხლის უმცირესი ერთეული | |
| მიკროსკოპი | ინსტრუმენტი, რომელიც გამოიყენება ძალიან პატარა, შეუიარაღებელი თვალისთვის შეუმჩნეველი ობიექტების გასადიდებლად | |
| უჯრედული თეორია | უჯრედებსა და ყველა ცოცხალი ორგანიზმს შორის არსებული ურთიერთკავშირის ახსნა |
უჯრედის აღმოჩენა და უჯრედული თეორია
| დრო | მოვლენა |
|---|---|
| ადრეული 1600-იანები | ადრეული მიკროსკოპის გამოყენებით რობერტ ჰუკმა მკვდარი უჯრედები აღმოაჩინა. |
| გვიანი 1600-იანები | ანტონ ვან ლევენჰუკმა შექმნა უფრო ძლიერი მიკროსკოპი, რომელმაც მას ცოცხალი უჯრედების, მაგალითად, ბაქტერიების, დანახვის საშუალება მისცა. |
| ადრეული 1800-იანები | მათიას შლაიდენი და თეოდორ შვანი ასკვნიან, რომ ყველა ცოცხალი ორგანიზმი უჯრედებისგან შედგება და რომ ეს უჯრედები სხვა უჯრედებისგან წარმოიქმნებიან. |
| შუა 1800-იანები | რუდოლფ ვირხოვი ადასტურებს, რომ ყველა უჯრედი მანამდე არსებული უჯრედისგან წარმოიშვება (არსებობს მტკიცებულებები, რომ ეს იდეა მან პოლონელ მეცნიერ რობერტ რემაკს მოპარა). |
ამ მოვლენებმა საფუძველი ჩაუყარეს თანამედროვე უჯრედულ თეორიას, რომელიც ამბობს, რომ:
- ყველა ცოცხალი ორგანიზმი ერთი ან მეტი უჯრედისგან შედეგება.
- უჯრედი სიცოცხლის საბაზისო ერთეულია.
- ახალი უჯრედები მანამდე არსებული უჯრედებისგან წარმოიქმნებიან.
სინათლის მიკროსკოპისა და ელექტრონული მიკროსკოპის შედარება
| სინათლის მიკროსკოპი | ელექტრონული მიკროსკოპი |
|---|---|
| იყენებს ხილულ სინათლეს | იყენებს ელექტრონების სხივს |
| უფრო დაბალი რეზოლუცია და გადიდების უნარი | უფრო მაღალი რეზოლუცია და გადიდების უნარი |
| უჯრედები შეიძლება იყოს როგორც ცოცხალი, ისე მკვდარი | უჯრედები აუცილებლად მკვდარი უნდა იყოს |
| იაფი, შედარებით მცირე ზომის | ძვირი, ძალიან დიდი ზომის |
ხშირი შეცდომები და მცდარი წარმოდგენები
- ყველა უჯრედი ერთნაირი არ არის. მართალია, უჯრედები სიცოცხლის საბაზისო ერთეულებია, მაგრამ მრავალუჯრედიანი ორგანიზმი მრავალი სხვადასხვა ტიპის უჯრედისგან შედგება. ზოგიერთ უჯრედს სპეციალიზებული სამუშაო აქვს, რომელიც მათ ერთმანეთთან მოქმედებისა და ორგანიზმის ბიოლოგიური ფუნქციების წარმოების საშუალებას აძლევს. ყველა უჯრედი ერთი ფორმისა თუ ზომის არ არის. მაგალითად, სპერმატოზოიდის უჯრედი გაცილებით უფრო პატარაა, ვიდრე, ვთქვათ, კუნთის უჯრედი.
- უჯრედები ყველაზე პატარა ცოცხალი ერთეულებია, მაგრამ ისინი ყველაზე პატარა ერთეულები არ არის. უჯრედები საკმარისად პატარაა საიმისოდ, რომ მათ დასანახავად მიკროსკოპები დაგვჭირდეს, თუმცა ისინი გაცილებით უფრო დიდია, ვიდრე ზოგიერთი სხვა ნივთიერება, რომლებიც უკვე განვიხილეთ. მეტიც, უჯრედები მრავალი ატომისგან შედგებიან, ამიტომ ისინი მაკრომოლეკულებსა და ვირუსებზე გაცილებით უფრო დიდი ზომისანი არიან!
- ყველა მიკროსკოპი მარტოოდენ გამადიდებელი მინა როდია! გამადიდებელი მინები (ლუპები) მარტივ მიკროსკოპებად მიიჩნევა, რადგან მათ მხოლოდ ერთი ლინზა აქვთ. მიუხედავად ამისა, უფრო კომპლექსური მიკროსკოპებიც არსებობს. მიკროსკოპებს, რომლებსაც რამდენიმე ლინზა აქვთ, რთული მიკროსკოპები ეწოდება, და მათ სინათლის გარდატეხა შეუძლიათ, რისი მეშვეობითაც მიიღება უფრო გადიდებული სურათი, ვიდრე გამადიდებელი მინით.
გსურთ, შეუერთდეთ დისკუსიას?
პოსტები ჯერ არ არის.