ძირითადი მასალა
ბიოლოგია
კურსი: ბიოლოგია > თემა 26
გაკვეთილი 1: სხეულის სტრუქტურა & ჰომეოსტაზიქსოვილები, ორგანოები და ორგანოთა სისტემები
ისწავლეთ ქსოვილების მთავარი ტიპები და სხეულის ორგანოთა სისტემები და გაიგეთ, როგორ მოქმედებენ ისინი ერთად.
საკვანძო საკითხები
- ადამიანებს — და სხვა რთულ მრავალუჯრედიან ორგანიზმებს — აქვთ ერთად მოქმედი ორგანოების სისტემები, რომლებიც აწარმოებენ ჩვენთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან პროცესებს.
- სხეულს აქვს ორგანიზაციის დონეები, რომლებიც ერთმანეთზეა აგებული. უჯრედები აგებენ ქსოვილებს, ქსოვილები ქმნიან ორგანოებს, ხოლო ორგანოები — ორგანოთა სისტემებს.
- ორგანოთა სისტემის ფუნქცია დამოკიდებულია მისი ორგანოების შეთანხმებულ აქტივობაზე. მაგალითად, საჭმლის მომნელებელი სისტემის ორგანოები შეთანხმებულად მოქმედებენ საჭმლის გადასამუშავებლად.
- ორგანიზმის გადარჩენა დამოკიდებულია ორგანოთა ყველა სისტემის შეთანხმებულ აქტივობაზე, რასაც ხშირად ენდოკრინული და ნერვული სისტემები კოორდინირებს.
შესავალი
ერთუჯრედიანი ორგანიზმი რომ იყოთ და საკვები ნივთიერებებით მდიდარ ადგილას ბინადრობდეთ, გადარჩენა საკმაოდ მარტივი იქნებოდა. მაგალითად, გუბეში მცხოვრები ამება რომ იყოთ, საკვებ ნივთიერებებს პირდაპირ გარემოდან შეისრუტავდით. თქვენი მეტაბოლიზმისთვის საჭირო ჟანგბადი დიფუზიის გზით მემბრანის გავლით შემოვიდოდა თქვენში, ხოლო ნახშირორჟანგი და სხვა ნარჩენები დიფუზიითვე გამოვიდოდა უჯრედიდან. გამრავლების დრო რომ მოვიდოდა, საკუთარ თავს, უბრალოდ, ორად გაყოფდით!
თუმცა, ნაძლევს ჩამოვალ, ამება არ ხართ — ვინაიდან ამ მომენტში ხანის აკადემიაზე იმყოფებით — და ყველაფერი ასე მარტივი არ არის დიდი, მრავალუჯრედიანი ორგანიზმებისთვის, მაგალითად, ადამიანებისთვის. თქვენს კომპლექსურ სხეულში 30 ტრილიონზე მეტი უჯრედია და მათ უმრავლესობას გარემოსთან უშუალო კონტაქტი არ აქვს.start superscript, 1, end superscript თქვენი სხეულის — მაგალითად, თქვენი ერთ-ერთი ძვლის ან ღვიძლის — შიგნით არსებულ უჯრედებს არ შეუძლიათ საკვები ნივთიერებებისა თუ ჟანგბადის უშუალოდ მიღება გარემოდან.
მაშინ როგორ ასაზრდოებს სხეული უჯრედებს და აგრძელებს არსებობას? მოდით, უფრო დაწვრილებით განვიხილოთ თქვენი გასაოცარი სხეულის მოწყობა, რაც ამ ყველაფერს შესაძლებელს ხდის.
მრავალუჯრედიან ორგანიზმებს სპეციალიზებული სისტემების სჭირდებათ
დიდი მრავალუჯრედიანი ორგანიზმის უჯრედების უმრავლესობა პირდაპირ არ მიმოცვლის ნივთიერებებს, მაგალითად, საკვებ ნივთიერებებსა და ნარჩენებს, გარემოსთან. ნაცვლად ამისა, ეს უჯრედები უჯრედშორისი სითხის — უჯრედებს გარეთ არსებული სითხის — შიდა გარემოთია გარშემორტყმული. ეს უჯრედები ჟანგბადსა და საკვებ ნივთიერებებს უჯრედშიდა სითხიდან იღებენ და მასშივე გამოათავისუფლებენ ნარჩენ პროდუქტებს. ადამიანებსა და სხვა კომპლექსურ ორგანიზმებს სპეციალიზებული სისტემები აქვთ, რომლებიც მათ შიდა გარემოს შენარჩუნებაში, მის სტაბილურობასა და უჯრედების საჭიროებების დაკმაყოფილებაში უწყობს ხელს.
სხეულის განსხვავებულ სისტემებს სხვადასხვაგვარი ფუნქციები აქვთ. მაგალითად, თქვენი საჭმლის მომნელებელი სისტემა საკვების გადამუშავებაზეა პასუხისმგებელი, ხოლო სასუნთქი სისტემა, თქვენს სისხლის მიმოქცევის სისტემასთან ერთად, ჟანგბადის მიღებასა და ნახშირორჟანგისგან გათავისუფლებას უზრუნველყოფს. კუნთებისა და ჩონჩხის (საყრდენ-მამოძრავებელი) სისტემები საკვანძოა მოძრაობისთვის; რეპროდუქციული სისტემა გამრავლებაზე აგებს პასუხს, ხოლო ექსკრეტორული, ანუ გამომყოფი, სისტემა მეტაბოლურ ნარჩენებს იშორებს.
ამ სპეციალიზაციის გამო ეს განსხვავებული სისტემები ერთმანეთზეა დამოკიდებული. საჭმლის მომნელებელი, საყრდენ-მამოძრავებელი, რეპროდუქციული და ექსკრეტორული სისტემების უჯრედებს ფუნქციონირებისთვის ჟანგბადის მიღება სჭირდებათ სასუნთქი სისტემიდან, სასუნთქი — და ნებისმიერი სხვა — სისტემის უჯრედებს კი საკვები ნივთიერებები და მეტაბოლური ნარჩენების მოშორება ესაჭიროებათ. სხეულის ყველა სისტემა ერთად მოქმედებს ორგანიზმის უზრუნველსაყოფად.
სხეულის აგებულების მიმოხილვა
ყველა ცოცხალი ორგანიზმი ერთი ან მეტი უჯრედისგან შედგება. ერთუჯრედიან ორგანიზმებს, მაგალითად, ამებებს, მხოლოდ ერთი უჯრედი აქვთ, მრავალუჯრედიანი ორგანიზმები კი, მაგალითად, ადამიანები, მრავალი უჯრედისგან შედგებიან. უჯრედები სიცოცხლის ფუნდამენტურ ერთეულებად მიიჩნევა.
ადამიანების მსგავსი კომპლექსური მრავალუჯრედიანი ორგანიზმების უჯრედები ქსოვილებში ერთიანდება — ჯგუფებში მსგავსი უჯრედებისა, რომლებიც განსაზღვრულ საქმეს ასრულებენ ერთად. ორგანოები არის ორი ან მეტი ქსოვილისგან შემდგარი სტრუქტურები. ეს ქსოვილები ერთიანდება განსაზღვრული ფუნქციის შესასრულებლად. მსგავსი ფუნქციების მქონე ორგანოების ჯგუფები სხვადასხვაგვარ ორგანოთა სისტემებს ადგენენ.
ორგანიზაციის თითოეულ დონეზე — უჯრედებში, ქსოვილებში, ორგანოებსა და ორგანოთა სისტემებში — სტრუქტურა მჭიდროდ უკავშირდება ფუნქციას. მაგალითად, წვრილი ნაწლავის უჯრედები, რომლებიც საკვებ ნივთიერებებს შეიწოვენ, ძალიან განსხვავდებიან სხეულის მოძრაობისთვის საჭირო კუნთოვანი უჯრედებისგან. გულის სტრუქტურა ასახავს მის სამუშაოს, სისხლი მიაწოდოს მთელ სხეულს, ხოლო ფილტვების სტრუქტურა მაქსიმალურად ზრდის ჟანგბადის მიღებისა და ნახშირორჟანგის გამოთავისუფლების ეფექტიანობას.
ქსოვილების ტიპები
როგორც ზემოთ ვიხილეთ, თითოეული ორგანო შედგება ორი ან მეტი ქსოვილისგან — ჯგუფისგან უჯრედებისა, რომლებიც განსაზღვრული საქმის შესასრულებლად ერთად მოქმედებენ. ადამიანები და სხვა დიდი მრავალუჯრედიანი ცხოველები ქსოვილების ოთხი მთავარი ტიპისგან შედგებიან: ეპითელიალური ქსოვილი, შემაერთებელი ქსოვილი, კუნთოვანი ქსოვილი და ნერვული ქსოვილი.
ეპითელიალური ქსოვილი
ეპითელიალური ქსოვილი შედგება უჯრედთა მჭიდროდ ჩაწყობილი ფენებისგან, რომლებიც ფარავენ ზედაპირებს და შიგნიდან აკრავენ სხეულის ღრუებს. მაგალითად, თქვენი კანის გარე შრე არის ეპითელიალური ქსოვილი და ასეთივეა თქვენი წვრილი ნაწლავის სარჩული.
ეპითელიალური უჯრედები პოლარიზებულია, რაც ნიშნავს, რომ მათ ზედა და ქვედა ნაწილები აქვთ. ეპითელიური უჯრედის აპიკალური (კენწრული), ზედა, ნაწილი ღრუს შიდა ნაწილისკენაა მიმართული ან სტრუქტურის გარე ნაწილისკენ და, როგორც წესი, სითხესა თუ ჰაერზეა გამოჭიმული. ბაზალური ქვედა, მხარე მიმართულია მის ქვეშ განლაგებული უჯრედებისკენ. მაგალითად, ნაწლავის უჯრედების აპიკალურ მხარეებს აქვს თითისმაგვარი სტრუქტურები, რომლებიც ზრდის ზედაპირის ფართობს ნივთიერებების შესაწოვად.
ეპითელიალური უჯრედები მჭიდროდაა ჩაწყობილი, რაც მათ სითხისა და პოტენციურად საზიანო მიკრობების მოძრაობის საწინააღმდეგო ბარიერად აქცევს. ხშირ შემთხვევაში უჯრედებს აქვთ სპეციალიზებული შეერთებები, რომლებიც მათ მჭიდროდ კრავს და მათ შორის არსებულ თავისუფალ სივრცეს ამცირებს.
შემაერთებელი ქსოვილი
შემაერთებელი ქსოვილი შედგება იმ უჯრედებისგან, რომლებიც უჯრედშორის მატრიქსშია ჩამოკიდებული. ხშირ შემთხვევაში მატრიქსი შედგება ცილოვანი ბოჭკოებისგან, მაგალითად, კოლაგენისა და ფიბრინისგან, მყარ, თხევად ან ჟელესმაგვარ ძირითად ნივთიერებაში. შემაერთებელი ქსოვილი ეხმარება და, როგორც სახელიდან ჩანს, აერთებს სხვა ქსოვილებს.
თავისუფალი შემაერთებელი ქსოვილი, როგორიც ქვემოთაა ნაჩვენები, შემაერთებელი ქსოვილის ყველაზე გავრცელებული ტიპია. მას მთელ სხეულში ვაწყდებით და ის ხელს უწყობს ორგანოებსა და სისხლძარღვებს, აერთებს ეპითელიალურ ქსოვილებს მათ ქვემოთ განალგებულ კუნთებთან. მკვრივი, იგივე ბოჭჯოვანი, შემაერთებელი ქსოვილი მყესებსა და იოგებში გვხვდება, რომლებიც კუნთებს ძვლებთან აერთებს და ძვლებს — ერთმანეთთან, შესაბამისად.
შემაერთებელი ქსოვილის სპეციალიზებული ფორმები მოიცავს ადიპოზურ (ცხიმოვან) ქსოვილს — სხეულის ცხიმს — ძვალს, ხრტილსა და სისხლს, რომელშიც უჯრედშორისი მატრიქსი წარმოადგენს სითხეს, რომელსაც პლაზმა ეწოდება.
კუნთოვანი ქსოვილი
კუნთოვანი ქსოვილი აუცილებელია სხეულის გასამართად. ის მოძრაობის შესაძლებლობას აძლევს სხეულს, ტუმბავს სისხლს და საჭმლის მომნელებელი ტრაქტისკენ უბიძგებს საკვებს.
კუნთოვანი უჯრედები, რომლებსაც ხშირად კუნთოვან ბოჭკოებს უწოდებენ, შეიცავს ცილებს — აქტინსა და მიოზინს — რომლებიც მას შეკუმშვის საშუალებას აძლევს. არსებობს კუნთის სამი მთავარი ტიპი: ჩონჩხის (განივზოლიანი) კუნთი, გულის კუნთი და გლუვი კუნთი.
ჩონჩხის კუნთი, რომელსაც ასევე განივზოლიანი კუნთი ეწოდება, სწორედ ისაა, რასაც ჩვეულებრივ ვუწოდებთ ხოლმე კუნთს. ჩონჩხის კუნთი მყესებით ებმის ძვლებს და მოძრაობის გაცნობიერებულად კონტროლის შესაძლებლობას იძლევა. მაგალითად, ოთხთავა კუნთები თქვენს ფეხებში და ორთავა კუნთები (ბიცეფსები) თქვენს მკვლავებში ჩონჩხის კუნთებია.
გულის კუნთი მხოლოდ გულის კედლებში მდებარეობს. ჩონჩხის კუნთის მსგავსად, გულის კუნთიც ზოლიანია. თუმცა ის არ ექვემდებარება მოხალისეობრივ კონტროლს, ამიტომ — საბედნიეროდ! — არ გჭირდებათ იმაზე ფიქრი, რომ გამუდმებით გულისცემაა საჭირო. ცალკეული ბოჭკოები ერთმანეთთან დაკავშირებულია იმ სტრუქტურებით, რომლებსაც ჩართული დისკოები ეწოდება და რომლებიც მათ სინქრონულად შეკუმშვაში ეხმარება.
გლუვი კუნთი სისხლძარღვების კედლებში გვხვდება, აგრეთვე საჭმლის მომნელები ტრაქტის, საშვილოსნოს, შარდის ბუშტისა და მრავალი სხვა შიდა სტრუქტურის კედლებში. გლუვი კუნთი არ არის ზოლიანი და ის არ ექვემდებარება ცნობიერ კონტროლს. ეს ნიშნავს, რომ თქვენ არ გიწევთ იმაზე ფიქრი, რომ საჭმელი საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში უნდა გადააადგილოთ!
ნერვული ქსოვილი
ნერვული ქსოვილი გარე თუ შიდა სტიმულის აღქმაში და ინფორმაციის გადამუშავებასა და გადაცემაში მონაწილეობს. ის შეიცავს უჯრედების ორ მთავარ ტიპს: ნეირონებს, ანუ ნერვულ უჯრედებს, და გლიებს.
ნეირონები ნერვული სისტემის მთავარი ფუნქციური ერთეულია. ისინი წარმოქმნაინ ელექტრულ სიგნალებს, რომლებსაც მოქმედების პოტენციალები ეწოდება და რომლებიც ნეირონებს დიდ მანძილზე ინფორმაციის სწრაფად გადაცემის საშუალებას აძლევს. გლიები მეტწილად ნეირონული ფუნქციის ხელშეწყობით არიან დაკავებულნი.
ორგანოები
ორგანოები, მაგალითად, გული, ფილტვები, კუჭი, თირკმლები, კანი და ღვიძლი, ორი ან მეტი ტიპის ქსოვილისგანაა შემდგარი, რომლებიც განსაზღვრული ფუნქციის შესასრულებლად ერთიანდებიან. მაგალითად, გული სისხლს ტუმბავს, ფილტვებს ორგანიზმში ჟანგბადი შემოაქვს და ნახშირორჟანგი გააქვს, კანი წარმოადგენს ბარიერს, რომელიც სხეულის შიდა სტრუქტურებს გარემოსგან იცავს.
ორგანოთა უმეტესობა ოთხივე ტიპის ქსოვილს შეიცავს. წვრილი ნაწლავის მრავალშრიანი კედლები კარგი მაგალითია იმისა, თუ როგორ იქმნება ორგანო ქსოვილებით. ნაწლავის შიდა ნაწილი ეპითელიური უჯრედებითაა „მოპირკეთებული“. ზოგი მათგანი გამოყოფს ჰორმონებსა თუ საჭმლის მომნელებელ ფერმენტებს, სხვანი კი — საკვებ ნივთიერებებს შეისრუტავენ. ეპითელიალური შრის გარშემო არის შემაერთებელი ქსოვილისა და გლუვი კუნთის შრეები, შუალედებში კი ჯირკვლები, სისხლძარღვები და ნეირონებია მოთავსებული. გლუვი კუნთი იკუმშავება საკვების ნაწლავებში გასატარებლად, რასაც ნეირონთა გაერთიანებული ქსელები აკონტროლებს.squared
ორგანოების სისტემები
ორგანოები ჯგუფდება ორგანოთა სისტემებად, რომლებშიც ისინი ერთად მოქმედებენ ორგანიზმისთვის განსაზღვრული ფუნქციის შესასრულებლად.
მაგალითად, გული და სისხლძარღვები გულ-სისხლძარღვთა (კარდიოვასკულარულ) სისტემას ქმნის. ისინი ერთად მოქმედებენ სისხლის მიმოქცევის უზრუნველსაყოფად, სხეულის უჯრედებში ჟანგბადისა და საკვები ნივთიერებების მისატანად და მათგან ნახშირორჟანგისა და მეტაბოლური ნარჩენების წამოსაღებად. კიდევ ერთი მაგალითია სასუნთქი სისტემა, რომელსაც ორგანიზმში ჟანგბადი შემოაქვს და ნახშირორჟანგი გააქვს. სასუნთქი სისტემა მოციავს ცხვირს, პირს, ფარინქსს (ხახას), ლარინქსს (ხორხს), ტრაქეასა (სასულესა) და ფილტვებს.
ადამიანის სხეულის მთავარი ორგანოთა სისტემები
| ორგანოთა სისტემა | ფუნქცია | მონაწილე ორგანოები, ქსოვილები და სტრუქტურები |
|---|---|---|
| კარდიოვასკულარული | მიაქვს ჟანგბადი, საკვები ნივთიერებები და სხვა ნივთიერებები უჯრედში და უჯრედებიდან გამოაქვს ნარჩენები, ნახშირორჟანგი და სხვა ნივთიერებები; ის ასევე მონაწილეობას იღებს სხეულის ტემპერატურისა და pH-ის სტაბილიზებაში. | გული, სისხლი და სისხლძარღვები. |
| ლიმფური | იცავს ინფექციებისა და დაავადებებისგან. ლიმფა გადააქვს ქსოვილებს შორის და სისხლის მიმოქცევის სისტემაში. | ლიმფა, ლიმფური კვანძები და ლიმფური ძარღვები. |
| საჭმლის მომნელებელი | ამუშავებს საკვებს და შთანთქავს საკვებ ნივთიერებებს, მინერალებს, ვიტამინებსა და წყალს. | პირი, სანერწყვე ჯირკვლები, საყლაპავი, კუჭი, ღვიძლი, ნაღვლის ბუშტი, ეგზოკრინული პანკრეასი, წვრილი ნაწლავი და მსხვილი ნაწლავი. |
| ენდოკრინული | სხეულში ჰორმონებით კომუნიკაციას ქმნის. ჰომეოსტაზის შესანარჩუნებლად იწვევს ორგანოთა სისტემების გრძელვადიან ცვლილებებს. | ჰიპოფიზი, ეპიფიზი, ფარისებრი, პარათირეოიდული ჯირკვალი, ენდოკრინული პანკრეასი, თირკმელზედა ჯირკვალი, სათესლე ჯირკვლები და საკვერცხეები. |
| ინტეგუმენტის | გვიცავს დაზიანებებისა და წყლის დაკარგვისგან. ფიზიკური დაცვაა მიკროორგანიზმებით ინფიცირების წინააღმდეგ. მონაწილეობს ტემპერატურის კონტროლში. | კანი, თმა და ფრჩხილები. |
| კუნთოვანი | უზრუნველყოფს მოძრაობას, საყრდენსა და სითბოს წარმოებას. | ჩონჩხის, გულისა და გლუვი კუნთები. |
| ნერვული | იღებს, გადასცემს და ამუშავებს ინფორმაციას. იწვევს სხვა ორგანოთა სისტემების მოკლევადიან ცვლილებებს. | ტვინი, ზურგის ტვინი და სენსორული ორგანოები (თვალები, ყურები, ენა, კანი და ცხვირი). |
| რეპროდუქციული | წარმოქმნის გამეტებს (სასქესო უჯრედებს) და სასქესო ჰორმონებს; საბოლოოდ წარმოქმნის შთამომავლობას. | ფალოპის ლულა, საშვილოსნო, საშო, საკვერცხეები, სარძევე ჯირკვლები (მდედრები), სათესლე ჯირკვლები, ვაზ დეფერენსი, სათესლე ბუშტუკები, პროსტატა და პენისი (მამრები). |
| სასუნთქი | ჰაერი მიაქვს იმ უბნებში, სადაც აირის გაცვლა შეიძლება მოხდეს | პირი, ცხვირი, ფარინქსი (ხახა), ლარინქსი (ხორხი), ტრაქეა, ბრონქები, ფილტვები და დიაფრაგმა. |
| ჩონჩხის | ამაგრებს და იცავს სხეულის რბილ ქსოვილებს. პასუხისმგებელია სახსრების მოძრაობაზე, წარმოქმნის სისხლის უჯრედებს და ინახავს მინერალებს. | ძვლები, ხრტილი, სახსრები, მყესები და იოგები. |
| საშარდე | სისხლიდან და ორგანიზმიდან გააქვს ზედმეტი წყალი, მარილები და ნარჩენები. აკონტროლებს pH-ს. | თირკმელები, შარდსაწვეთი, შარდის ბუშტი და შარდსადენი. |
| იმუნური | ორგანიზმს იცავს მიკრობული პათოგენებისა (დაავადებების გამომწვევი აგენტები) და სხვა დაავადებებისგან. | ლეიკოციტები, ნუშისებრი ჯირკვლები, ადენოიდები, თიმუსი და ელენთა |
ცხრილი სახეცვლილია ადამიანის სხეულის მთავარი ორგანოთა სისტემებიდან, CK-12 Foundation, CC BY-NC 3,0.
მართალია, ორგანოთა სისტემებზე ხშირად ისე ვსაუბრობთ, თითქოს ისინი ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი იყოს, მაგრამ ზოგჯერ ერთი სისტემის რაღაც ნაწილი განსაზღვრულ როლს ასრულებს მეორე სისტემაში. მაგალითად, პირი ეკუთვნის როგორც სასუნთქ, ისე საჭმლის მომნელებელ სისტემას.
განსხვავებულ სისტემებს შორის ხშირია აგრეთვე ურთიერთგადამფარავი ფუნქციები. მაგალითად, ჩვენ კი გვგონია, რომ გულ-სისხლძარღვთა სისტემას უჯრედებისთვის ჟანგბადი და საკვები ნივთიერებები მიაქვს, მაგრამ ეს სისტემა აგრეთვე ტემპერატურის შენარჩუნებაში მონაწილეობს. გარდა ამისა, სისხლს გადააქვს ენდოკრინული სისტემის ჯირკვლების მიერ გამოყოფილი ჰორმონები, სისხლის თეთრი უჯრედები კი იმუნური სისტემის საკვანძო კომპონენტია.
სისტემებში ორგანოები ერთად მუშაობს.
ნაკადური აწყობის ხაზის მუშების მსგავსად, ორგანოთა სისტემის ორგანოებმა აუცილებლად ერთად უნდა იმუშაონ, რათა სისტემამ ერთიანად იფუნქციონიროს. მაგალითად, საჭმლის მომნელებელი სისტემის ფუნქციონირება — საჭმლის მიღება, მისი იმდენად მცირე ზომის მოლეკულებად დაშლა, რომელთა შეწოვაც შესაძლებელი იქნება, ამ მოლეკულების შეწოვა და გადაუმუშავებელი ნარჩენი პროდუქტების მოშორება — დამოკიდებულია მასში შემავალი თითოეული ორგანოს ინდივიდუალურ მუშაობაზე.start superscript, 3, comma, 4, end superscript
მონელება გულისხმობს საჭმლის დაშლას იმგვარად, რომ შესაძლებელი გახდეს მასში შემავალი საკვები ნივთიერებების შეწოვა. ეს მოიცავს როგორც მექანიკურ მონელებას, ისე ქიმიურს. მექანიკური მონელების დროს საჭმლის მოზრდილი ნაჭრები მცირე ნაწილებად იშლება, ქიმიური მონელების დროს კი დიდი მოლეკულები, მაგალითად, ცილები და სახამებლები, უფრო მარტივ ერთეულებად იშლება და შესაძლებელი ხდება მათი მარტივად შეწოვა.
მექანიკური მონელება, მცირეოდენ საწყის ქიმიურ მონელებასთან ერთად, პირსა და კუჭში მიმდინარეობს. ღეჭვა საკვებს პატარა ნაწილებად ყოფს, კუჭი კი მას დღვებს და თხევად ნარევად აქცევს. კუჭი ერთგვარი საწყობის როლსაც ასრულებს და ნაწილობრივ დაშლილ საკვებს წვრილ ნაწლავში მხოლოდ იმ სიხშირით უშვებს, როგორთან გამკლავებაც ძალუძს ამ უკანასკნელს.start superscript, 4, end superscript
წვრილი ნაწლავი ქიმიური მონელების მთავარი უბანია. ქიმიური მონელება კუჭქვეშა ჯირკვლიდან და ღვიძლიდან გამოთავისუფლებული ფერმენტებით ხდება. წვრილი ნაწლავი აგრეთვე საკვები ნივთიერებების შეწოვის მთავარი საიტიცაა; მოლეკულები, მაგალითად, შაქრები და ამინომჟავები, უჯრედებს გადაეცემა, შემდეგ კი სისხლის მიმოქცევაში გადადის, რათა ორგანიზმმა მათი გამოყენება შეძლოს.
პირი, კუჭი, წვრილი ნაწლავი და საჭმლის მომნელებელი სისტემის სხვა ორგანოები ერთად მოქმედებენ საჭმლის გადასამუშავებლად და საკვები ნივთიერებების შესაწოვად. მონელება ასე კარგად არ იმუშავებდა, თქვენს კუჭს რომ თქვეფა შეეწყვიტა ან ფერმენტების მაწარმოებელ რომელიმე ჯირკვალს — მაგალითად, კუჭქვეშა ჯირკვალს — ერთდღიანი შვებულება აეღო!
ორგანოების სისტემებიც ერთად მუშაობს.
როგორც ორგანოები მოქმედებენ ერთად ორგანოთა სისტემებში განსაზღვრული სამუშაოს შესასრულებლად, ასევე განსხვავებული ორგანოთა სისტემები ურთიერთქმედებენ იმისთვის, რომ სხეულმა გააგრძელოს არსებობა.
მაგალითად, სასუნთქი სისტემა და სისხლის მიმოქცევის სისტემა ერთად მუშაობენ უჯრედებისთვის ჟანგბადის მისაწოდებლად და უჯრედებში წარმოქმნილი ნახშირორჟანგის ორგანიზმიდან განსადევნად. სისხლის მიმოქცევის სისტემა ფილტვებიდან იღებს ჟანგბადს და ქსოვილებში უშვებს მას, შემდეგ საპირისპიროს აკეთებს ნახშირორჟანგისთვის. ფილტვები აძევებენ ნახშირორჟანგს და ჟანგბადის შემცველ ახალ ჰაერს ჩაისუნთქავენ. უჯრედებსა და გარემოს შორის ჟანგბადისა და ნახშირორჟანგის წარმატებით მიმოცვლა მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როდესაც ორივე ეს სისტემა ერთობლივად მოქმედებს.
სხეულში ამგვარი კოოპერაციის მრავალი მაგალითი არსებობს. მაგალითად, თქვენს სისხლის მიმოქცევის სისტემაში არსებულ სისხლს სჭირდება საკვები ნივთიერებების მიღება საჭმლის მომნელებელი სისტემიდან და ფილტრაციის გავლა თქვენს ღვიძლში, წინააღმდეგ შემთხვევაში ის ვერ მოახერხებს თქვენი სხეულის უჯრედების უზრუნველყოფასა და მათ მიერ წარმოებული ნარჩენების მოშორებას.
კონტროლი და კოორდინაცია
სხეულის მრავალ ფუნქციას ნერვული სისტემა და ენდოკრინული სისტემა აკონტროლებს. ეს ორი მარეგულირებელი სისტემა ქიმიურ მესენჯერებს იყენებს სხვა ორგანოთა სისტემების ფუნქციონირებაზე ზემოქმედებისა და სხეულის სხვადასხვა ადგილების აქტივობების კოორდინაციისთვის.
რა განასხვავებს ენდოკრინულ და ნერვულ სისტემებს ერთმანეთისგან?
- ენდოკრინულ სისტემაში ქიმიურ მესენჯერებს წარმოადგენენ ჰორმონები, რომლებიც სისხლში გამოიყოფა.
- ნერვული სისტემის შემთხვევაში ქიმიური მესენჯერები ნეიროტრანსმიტერებია, რომლებიც უშუალოდ ერთი უჯრედიდან მეორეს გადაეცემა მცირე ნაპრალის გავლით.
ვინაიდან ჰორმონებს სამიზნე ობიექტებამდე მისასვლელად სისხლის მიმოქცევა სჭირდებათ, ენდოკრინული სისტემა შედარებით უფრო ნელა წარმართავს პროცესებს, ვიდრე ნერვული სისტემა, რომლის გზავნილებიც პირდაპირ სამიზნე უჯრედს მიეწოდება. ზოგ შემთხვევაში, მაგალითად, საფრთხის პასუხად „იბრძოლე ან გაიქეცი“ რეაქციების დროს, ნერვული და ენდოკრინული სისტემები ერთად მოქმედებენ საპასუხო რეაქციის საწარმოებლად.
გსურთ, შეუერთდეთ დისკუსიას?
პოსტები ჯერ არ არის.